Rdzeniowy zanik mięśni (spinal muscular atrophy, SMA) stanowi jedną z najlepiej scharakteryzowanych molekularnie rzadkich chorób genetycznych. W ostatnich latach w terapii SMA nastąpił istotny postęp terapeutyczny, związany z wprowadzeniem leczenia przyczynowego, jednak jego zastosowanie ograniczone było do populacji niemowląt i małych dzieci. W listopadzie 2025 roku Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) zatwierdziła preparat Itvisma® (onasemnogene abeparvovec-brve), który rozszerza możliwość zastosowania terapii genowej u dzieci od 2. roku życia, młodzież oraz dorosłych pacjentów z SMA.
SMA jest rzadką, dziedziczoną autosomalnie recesywnie chorobą nerwowo-mięśniową, wynikającą z mutacji lub delecji genu SMN1 (survival motor neuron 1). Gen ten koduje białko SMN, kluczowe dla przeżycia i prawidłowego funkcjonowania neuronów ruchowych w rogach przednich rdzenia kręgowego. Niedobór białka SMN prowadzi do postępującej, nieodwracalnej utraty neuronów ruchowych, skutkującej osłabieniem siły mięśniowej, zanikiem mięśni oraz zaburzeniami oddychania i połykania.
U ludzi obecny jest również gen SMN2, który produkuje ograniczoną ilość funkcjonalnego białka SMN (około 10% w porównaniu z genem SMN1). Liczba kopii genu SMN2 koreluje z ciężkością fenotypu klinicznego, jednak nie zapobiega postępowi choroby. U starszych dzieci i dorosłych pacjentów z SMA dominującym problemem klinicznym jest zachowanie resztkowej funkcji neuronów ruchowych oraz stabilizacja zdolności motorycznych.
„Zatwierdzenie przez FDA dokanałowego onasemnogene abeparvovec stanowi przełomowe osiągnięcie, rozszerzające zastosowanie transformującej terapii genowej zastępującej gen w rdzeniowym zaniku mięśni na różne grupy wiekowe” – powiedział prof. John W. Day, specjalista neurologii i pediatrii, dyrektor Oddziału Medycyny Nerwowo-Mięśniowej w Stanford University School of Medicine oraz współdyrektor Stanford Neuro IGNITE Center. – „Osiągnięcie to jest nie tylko istotnym krokiem naprzód w leczeniu SMA, lecz także sygnalizuje nowe możliwości dla szerszej dziedziny chorób neurologicznych oraz medycyny genetycznej”.
Onasemnogene abeparvovec jest terapią genową typu „gene replacement”, ukierunkowaną na bezpośrednie uzupełnienie defektu genetycznego leżącego u podstaw SMA. Preparat wykorzystuje wektor wirusowy AAV9 (adeno-associated virus serotyp 9) do dostarczenia funkcjonalnej kopii genu SMN1 do komórek docelowych w ośrodkowym układzie nerwowym. Lek podawany jest jednorazowo w postaci iniekcji dokanałowej. Stała dawka terapeutyczna nie wymaga dostosowania do wieku ani masy ciała pacjenta. Po transferze genu dochodzi do długotrwałej ekspresji białka SMN w neuronach ruchowych, co odróżnia tę strategię od terapii wymagających przewlekłego podawania. Celem leczenia jest poprawa lub stabilizacja funkcji motorycznych oraz potencjalne ograniczenie ich dalszej degeneracji.
„Ta nowa, podawana jednorazowo terapia genowa o działaniu zastępczym może oznaczać znacznie więcej niż to, co da się wyrazić liczbami w skalach oceny funkcji motorycznych – może przełożyć się na większą niezależność i swobodę w wykonywaniu czynności dnia codziennego” – powiedział Kenneth Hobby, prezes organizacji Cure SMA. „Krajobraz leczenia rdzeniowego zaniku mięśni uległ w ciągu ostatnich sześciu lat zasadniczej zmianie odkąd zatwierdzono pierwszą terapię genową. Jest to kolejny, bardzo istotny postęp, który stanowi realny krok naprzód w poszerzaniu dostępu do leczenia dla wielu starszych pacjentów oraz w zaspokajaniu nadal istniejących, niezaspokojonych potrzeb naszej społeczności”.
Decyzja o zatwierdzeniu Itvisma była oparta na wynikach rejestracyjnego badania fazy III STEER oraz wspierającego, otwartego badania fazy IIIb STRENGTH. W badaniu wykazano statystycznie istotną poprawę funkcji motorycznych u pacjentów z SMA, niezależnie od wcześniejszego leczenia innymi terapiami modyfikującymi przebieg choroby. Zaobserwowane efekty utrzymywały się przez co najmniej 52 tygodnie obserwacji, co ma szczególne znaczenie w kontekście naturalnego, postępującego przebiegu SMA. Profil bezpieczeństwa terapii był porównywalny w obu badaniach. Najczęściej zgłaszane działania niepożądane obejmowały infekcje górnych dróg oddechowych, gorączkę oraz wymioty. Wyniki badań zaprezentowano podczas konferencji Muscular Dystrophy Association (MDA) Clinical and Scientific Conference w 2025 roku.
Podsumowując, zatwierdzenie onasemnogene abeparvovec-brve (Itvisma®) stanowi istotny etap w ewolucji leczenia rdzeniowego zaniku mięśni, szczególnie w populacji starszych dzieci, młodzieży i dorosłych pacjentów, u których potrzeby terapeutyczne pozostawały dotychczas w dużej mierze niezaspokojone. Jednorazowa terapia genowa, ukierunkowana na przyczynę molekularną choroby, oferuje możliwość trwałej stabilizacji lub poprawy funkcji motorycznych oraz potencjalnego ograniczenia konieczności długotrwałego leczenia farmakologicznego.
Zobacz całą publikację: novartis.com.