Ciężki złożony niedobór odporności z powodu niedoboru deaminazy adenozyny (ADA-SCID)
ADA-SCID jest spowodowany mutacjami w genie ADA, który wytwarza enzym niezbędny do funkcjonowania układu odpornościowego.
Dla dzieci chorych na ADA-SCID codzienne czynności, takie jak chodzenie do szkoły lub zabawa z przyjaciółmi, mogą prowadzić do niebezpiecznych, zagrażających życiu infekcji. Nieleczony ADA-SCID może prowadzić do śmierci w ciągu pierwszych dwóch lat życia.
ADA-SCID jest postacią SCID, charakteryzującą się znaczną limfopenią oraz bardzo niskim poziomem immunoglobulin wszystkich klas, co powoduje poważne i nawracające zakażenia oportunistyczne. ADA-SCID stanowi 10-15% wszystkich przypadków SCID. Jego roczna częstość występowania szacuje się na między 1/200 000 a 1/1 000 000 żywych urodzeń. Chorują zarówno kobiety, jak i mężczyźni.
Niedobór ADA prowadzący do SCID może dawać bardzo zróżnicowane objawy. Najczęściej choroba zaczyna się w okresie niemowlęcym i objawia się ciężkimi, nawracającymi zakażeniami oportunistycznymi (szczególnie infekcjami dróg oddechowych i kandydozą), brakiem prawidłowego przyrostu masy ciała i zwykle kończy się przedwczesną śmiercią. U około 10-15% chorych symptomy pojawiają się później, czyli pomiędzy 6. a 24. miesiącem życia.
Niewielka grupa pacjentów ma częściową formę niedoboru ADA, która rozwija się jeszcze później, od 4. roku życia aż do wieku dorosłego; u tych osób infekcje są łagodniejsze, a osłabienie odporności postępuje wolniej. Choroba może również powodować problemy niezwiązane bezpośrednio z układem odpornościowym, takie jak opóźnienie rozwoju neurologicznego, trudności behawioralne, niedosłuch typu odbiorczego oraz zaburzenia ze strony kości i wątroby, co wynika z szerokiego występowania enzymu ADA w organizmie.
Standardowe leczenie ADA-SCID obejmuje zastrzyki enzymu ADA dwa lub trzy raz w tygodniu, dopóki nie uda się znaleźć zgodnego dawcy krwiotwórczych komórek macierzystych szpiku kostnego. Jeśli zgodny dawca szpiku nie jest dostępny, pacjenci wymagają podawania zastrzyków ADA wraz z lekami działającymi profilaktycznie do końca życia. Leczenie to jest kosztowne, dlatego w wielu krajach jest niedostępna dla pacjentów.
Terapia genowa w ADA-SCID
Eksperymentalna terapia genowa opracowana przez naukowców z UCLA, University College London i Great Ormond Street Hospital przywróciła i utrzymała funkcjonowanie układu odpornościowego u 59 z 62 dzieci urodzonych z ADA-SCID.
Eksperymentalna terapia genowa oferuje nowe podejście. Lekarze pobierają komórki macierzyste krwi dziecka, które tworzą wszystkie rodzaje komórek krwi i komórek odpornościowych, i wykorzystują zmodyfikowanego lentiwirusa do dostarczenia zdrowej kopii genu ADA. Po ponownym podaniu pacjentowi skorygowane komórki macierzyste zaczynają produkować zdrowe komórki odpornościowe zdolne do zwalczania infekcji. Rozwój komórek odpornościowych rozpoczyna się wkrótce po ponownym podaniu zmodyfikowanych genetycznie komórek macierzystych, ale przywrócenie normalnego funkcjonowania układu odpornościowego zajmuje od sześciu do 12 miesięcy.
Obiecujące badanie nad terapią genową opublikowane w NEJM
W badaniu opublikowanym w dniu 17.10.2025 r. na łamach prestiżowego czasopisma NEJM główny badacz, dr Donald Kohn z UCLA, oraz współautorzy, dr Katelyn Masiuk, była kierowniczka projektu klinicznego w laboratorium Kohna oraz dr Claire Booth z GOSH, przedstawiają długoterminowe wyniki leczenia dzieci poddanych terapii genowej w latach 2012-2019.
„Te wyniki są tym, na co liczyliśmy, kiedy zaczynaliśmy opracowywać tę metodę” – powiedział Kohn, wybitny profesor mikrobiologii, immunologii i genetyki molekularnej oraz członek Centrum Medycyny Regeneracyjnej i Badań nad Komórkami Macierzystymi im. Eli i Edythe Broad przy Uniwersytecie Kalifornijskim w Los Angeles (UCLA). „Trwałość funkcji odpornościowej, jej stabilność w czasie oraz niezmienny profil bezpieczeństwa są niezwykle zachęcające”.
Badania zostały sfinansowane przez Narodowy Instytut Zdrowia, Departament Zdrowia i Opieki Społecznej Stanów Zjednoczonych, Kalifornijski Instytut Medycyny Regeneracyjnej, Orchard Therapeutics oraz Narodowy Instytut Zdrowia i Opieki Zdrowotnej Wielkiej Brytanii – Centrum Badań Biomedycznych Szpitala Great Ormond Street.
Trwała funkcja odpornościowa i wysoki profil bezpieczeństwa
Długoterminowa obserwacja wykazała 95% skuteczność i brak poważnych powikłań w największym dotychczas badaniu dotyczącym terapii genowej ADA-SCID. Badanie to stanowi największą i najdłuższą dotychczas obserwację terapii genowej tego rodzaju.
W przypadku 59 pacjentów, u których terapia zakończyła się sukcesem, funkcja odpornościowa pozostała stabilna po początkowym okresie rekonwalescencji i nie odnotowano żadnych powikłań ograniczających leczenie.
„Najbardziej niezwykłe jest to, że stabilność wykazano po początkowym okresie rekonwalescencji trwającym od trzech do sześciu miesięcy” — powiedział Kohn, wybitny profesor pediatrii, który od 40 lat pracuje nad opracowaniem terapii genowych dla ADA-SCID i innych chorób krwi. Większość zdarzeń niepożądanych miała charakter łagodny lub umiarkowany i była związana raczej z rutynowymi procedurami przygotowawczymi niż samą terapią genową.
„Leczenie zakończyło się sukcesem we wszystkich przypadkach z wyjątkiem trzech spośród 62, a wszystkie te dzieci mogły powrócić do standardowych terapii” – powiedział Kohn. Dwóch z tych pacjentów przeszło przeszczep szpiku kostnego, a jeden otrzymywał zastrzyki z enzymem ADA, przygotowując się do przeszczepu w momencie zakończenia gromadzenia danych.
Poprawa dostępności dzięki udoskonalonym metodom
Ponad połowa leczonych dzieci otrzymała zamrożony preparat skorygowanych komórek macierzystych. Dzieci te osiągnęły wyniki podobne do tych, które otrzymały komórki macierzyste, które nie były zamrożone. Sukces metody kriokonserwacji ma istotne znaczenie dla zwiększenia dostępności terapii dla pacjentów na całym świecie.
„Metoda zamrażania pozwala dzieciom z ADA-SCID na pobranie komórek macierzystych lokalnie, a następnie przetworzenie ich w zakładzie produkcyjnym w innym miejscu i wysłanie z powrotem do szpitala w pobliżu ich miejsca zamieszkania” – powiedział Masiuk, który obecnie pracuje dla Rarity PBC, korporacji pożytku publicznego założonej przez absolwentów laboratorium Kohn. „Eliminuje to konieczność pokonywania przez pacjentów i ich rodziny długich dystansów, aby dotrzeć do specjalistycznych ośrodków”.
Metoda zamrażania komórek pozwala również na przeprowadzenie bardziej kompleksowych badań oraz kontroli jakości przed rozpoczęciem leczenia, a także na bardziej precyzyjne dawkowanie chemioterapii kondycjonującej stosowanej w celu przygotowania pacjentów do terapii genowej.
Droga do uzyskania zgody FDA
Dzięki wsparciu Kalifornijskiego Instytutu Medycyny Regeneracyjnej zespół UCLA pracuje obecnie nad zakończeniem czynności niezbędnych do złożenia wniosku o zgodę FDA. Firma Rarity PBC uzyskała licencję na terapię genową od UCLA Technology Development Group i współpracuje z komercyjnymi organizacjami produkcyjnymi w celu wytwarzania terapii w warunkach farmaceutycznych.
„Naszym celem jest uzyskanie zatwierdzenia tej terapii przez FDA w ciągu dwóch do trzech lat” – powiedział Kohn. „Dane kliniczne zdecydowanie przemawiają za zatwierdzeniem i teraz naszym celem jest wykazanie, że jesteśmy w stanie produkować ten lek zgodnie z komercyjnymi standardami farmaceutycznymi”.
O życiu, które stało się możliwe dzięki terapii genowej: historia Eliany, 10 lat później
Jedenastoletnia Eliana Nachem z Fredericksburga w stanie Wirginia rozpoczyna szóstą klasę, marząc o karierze artystycznej. To niezwykle zwyczajne życie, które kiedyś wydawało się niemożliwe.
Po tym, jak w 2014 roku, w wieku 3 miesięcy, u Eliany zdiagnozowano ADA-SCID, dziewczynka żyła w całkowitej izolacji medycznej. Nie miała zwierząt domowych, nie miała kontaktu ze światem zewnętrznym, w jej środowisku filtry powietrza HEPA pracowały nieprzerwanie, a wszystkie produkty spożywcze i zabawki były sterylizowane.
„Musieliśmy pozbyć się psa i kota, nie mogła wychodzić na zewnątrz, a ja musiałam przestać karmić piersią” – wspomina jej matka, Caroline. „Mleko modyfikowane musiało zostać spożyte w ciągu godziny lub wyrzucone. Wszystko, co mogło zawierać zarazki, było dla niej niebezpieczne”.
Stojąc przed wyborem między terapią genową a przeszczepem szpiku kostnego, Caroline i jej mąż Jeff dokładnie przeanalizowali obie opcje. Decydujące znaczenie miała rozmowa telefoniczna z dr. Kohnem, który poinformował o nowych, obiecujących wynikach leczenia innego pacjenta.
„Dane były absolutnie oszałamiające, jak bukiet kwiatów przekazany przez telefon” — powiedziała Caroline. „Niemal z dnia na dzień wiedzieliśmy, że musimy to zrobić”.
We wrześniu 2014 roku, w wieku 10 miesięcy, Eliana otrzymała skorygowane komórki w UCLA. Caroline i Jeff opisali obserwowanie infuzji jako „odrodzenie” swojej córki. Jej własne genetycznie zmodyfikowane komórki niosły obietnicę normalnego życia.
„Pamiętam, że pomyślałam, że ona narodziła się na nowo, a teraz możemy po prostu obserwować, jak rośnie” – powiedziała Caroline.
Dziesięć lat później ta obietnica została spełniona. Pomimo pewnych początkowych komplikacji związanych z regeneracją układu odpornościowego, Eliana rozwija się znakomicie, uczęszcza do szkoły publicznej, gra w koszykówkę i cieszy się nieograniczonym dzieciństwem, o którym jej rodzice mogli kiedyś tylko marzyć.
„Teraz największym zmartwieniem jest dla mnie to, że wkrótce pójdzie do gimnazjum i zacznie mi rozkazywać” – powiedziała Caroline z uśmiechem. „Jestem niezmiernie wdzięczna każdemu naukowcowi, lekarzowi, pracownikowi laboratorium, pielęgniarce, ochroniarzowi szpitalnemu – wszystkim osobom, które miały jakikolwiek udział w powstaniu tej terapii genowej i uratowaniu jej życia”.
Na podstawie: