W grudniu 2023 roku Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (Food and Drug Administration, FDA) zatwierdziła dwie przełomowe terapie – Casgevy i Lyfgenia – stanowiące pierwsze komórkowe terapie genowe stosowane w leczeniu niedokrwistości sierpowatokrwinkowej (sickle cell disease, SCD) u pacjentów powyżej 12. roku życia. Ponadto Casgevy jest pierwszą terapią zatwierdzoną przez FDA, w której wykorzystuje się nowatorską technologię edycji genomu – CRISPR/Cas9.
SCD to grupa dziedzicznych chorób krwi, która dotyka około 100 000 osób w Stanach Zjednoczonych. Najczęściej występuje u Afroamerykanów i, choć mniej rozpowszechniona, dotyka także osoby pochodzenia latynoskiego. Przyczyną choroby jest mutacja w genie kodującym hemoglobinę. Powoduje ona powstawanie nieprawidłowych krwinek czerwonych, które przyjmują kształt półksiężyca lub sierpu. Te sierpowate czerwone krwinki ograniczają przepływ w naczyniach krwionośnych, a w konsekwencji zmniejszają dostarczanie tlenu do tkanek organizmu. Epizody te nazywane są zdarzeniami wenookluzyjnymi (vaso-occlusive events, VOE). Prowadzą one do odczuwania silnego bólu przez pacjentów, uszkodzenia niedokrwionych narządów, a ich powtarzanie może prowadzić do zagrażającej życiu niepełnosprawności, a nawet przedwczesnej śmierci.
„Niedokrwistość sierpowatokrwinkowa to rzadka, wyniszczająca i zagrażająca życiu choroba krwi […]. Cieszymy się, że możemy poczynić postępy w tej dziedzinie, szczególnie w przypadku osób, których życie zostało poważnie zakłócone przez tę chorobę, zatwierdzając dziś dwie komórkowe terapie genowe” – powiedziała dr Nicole Verdun, dyrektor Biura Produktów Terapeutycznych w Centrum Oceny i Badań Leków Biologicznych FDA.
Casgevy została zatwierdzona do leczenia niedokrwistości sierpowatokrwinkowej u pacjentów powyżej 12. roku życia z nawracającymi VOE. Jest to pierwsza terapia zatwierdzona przez FDA wykorzystująca technologię CRISPR/Cas9. CRISPR/Cas9 pozwala precyzyjnie przecinać nici DNA w docelowych obszarach, umożliwiając dokładną edycję (usuwanie, dodawanie lub zastępowanie) zmutowanego materiału genetycznego. Dzięki modyfikacjom komórki macierzyste krwi wykazują zwiększoną produkcję hemoglobiny płodowej (fetal hemoglobin, HbF). U pacjentów z niedokrwistością sierpowatokrwinkową zwiększone stężenie HbF zapobiega powstawaniu nieprawidłowych czerwonych krwinek. Bezpieczeństwo i skuteczność leku Casgevy oceniano w trwającym jednoramiennym, wieloośrodkowym badaniu z udziałem dorosłych i młodzieży z SCD. Pierwszorzędowym wynikiem skuteczności był brak ciężkich epizodów VOE przez co najmniej 12 kolejnych miesięcy w 24-miesięcznym okresie obserwacji. W sumie Casgevy podano 44 pacjentom. Spośród 31 pacjentów, u których czas obserwacji był wystarczający do oceny, 29 (93,5%) osiągnęło pierwszorzędowy punkt końcowy.
Lyfgenia to komórkowa terapia genowa, która wykorzystuje wektor lentiwirusowy. Również została zatwierdzona do leczenia pacjentów powyżej 12. roku życia z SCD i VOE w wywiadzie. W przypadku leku Lyfgenia, komórki macierzyste krwi pacjenta są genetycznie modyfikowane w celu wytworzenia HbAT87Q – hemoglobiny pochodzącej z terapii genowej, która działa podobnie do hemoglobiny A. Czerwone krwinki zawierające HbAT87Q charakteryzują się niższym ryzykiem przyjęcia nieprawidłowego kształtu i zamykania przepływu krwi. Zmodyfikowane komórki macierzyste są następnie dostarczane pacjentowi. Bezpieczeństwo i skuteczność preparatu Lyfgenia opiera się na analizie danych z jednoramiennego, 24-miesięcznego wieloośrodkowego badania z udziałem pacjentów w wieku od 12 do 50 lat z niedokrwistością sierpowatokrwinkową i VOE w wywiadzie. Skuteczność oceniano na podstawie całkowitego ustąpienia VOE pomiędzy 6 a 18 miesiącami po infuzji produktu. Dwudziestu ośmiu (88%) z 32 pacjentów osiągnęło zamierzony cel terapeutyczny w tym okresie.
Obydwa produkty wytwarza się z modyfikowanych komórek macierzystych krwi pacjenta i podaje się je z powrotem w postaci jednorazowego wlewu w ramach przeszczepienia hematopoetycznych komórek macierzystych. Przed leczeniem pobierane są własne komórki macierzyste pacjenta, a następnie pacjent musi zostać poddany kondycjonowaniu mieloablacyjnemu. Pacjenci, którzy otrzymali Casgevy lub Lyfgenia, będą nadal obserwowani w długoterminowym badaniu mającym na celu ocenę bezpieczeństwa i skuteczności każdego produktu.
„Te zezwolenia stanowią ważny postęp w medycynie dzięki zastosowaniu innowacyjnych komórkowych terapii genowych w celu zwalczania potencjalnie wyniszczających chorób i poprawy zdrowia publicznego” – powiedział dr Peter Marks, dyrektor Centrum Oceny i Badań Biologicznych FDA – „Dzisiejsze działania są następstwem rygorystycznej oceny danych naukowych i klinicznych niezbędnych do zatwierdzenia leku, co odzwierciedla zaangażowanie FDA w ułatwianie opracowywania bezpiecznych i skutecznych metod leczenia schorzeń mających poważny wpływ na zdrowie ludzkie”.
Na podstawie: U.S Food & Drug Administration, FDA Approves First Gene Therapies to Treat Patients with Sickle Cell Disease, 12/08/2023