Rok 2023 zdecydowanie obfitował w sukcesy związane z rozwojem i wdrażaniem do praktyk klinicznych nowych metod leczenia opartych na terapiach genowych i komórkowych. Jednym z najbardziej znaczących wydarzeń w rozwoju światowej medycyny było zatwierdzenie pierwszej terapii opartej na technologii CRISPR-Cas9, która pozwala na precyzyjną edycję DNA w obszarze zmutowanych genów. Terapia nazwana Casgevy jest przeznaczona dla pacjentów cierpiących na anemię sierpowatokrwinkową. Oprócz niej Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (Food and Drug Administration, FDA) zatwierdziła aż cztery nowe terapie genowe dla pacjentów z rozpoznaniem rzadkich chorób o podłożu genetycznym.
Vyjuvek dla pacjentów z dystroficznym oddzielaniem się naskórka
W maju 2023 r. FDA zatwierdziła beremagene geperpavec (Vyjuvek). Jest to wektorowa terapia genowa opartą na wirusie opryszczki pospolitej typu 1 (herpes simplex virus, HSV-1), która może być stosowana u pacjentów powyżej 6 miesiąca życia z dystroficznym oddzielaniem się naskórka (dystrophic epidermolysis bullosa, DEB), u których stwierdzono jedną lub kilka mutacji w genie łańcucha alfa-1 kolagenu typu VII (COL7A1). Produkt ma postać żelu, który nakłada się miejscowo na skórę. W badaniu klinicznym wykazano, że po 24 tygodniach aż 65% pacjentów leczonych beremagene geperpavec doświadczyło całkowitego zamknięcia ran w porównaniu do 26% pacjentów otrzymujących placebo. Vyjuvek oczekuje aktualnie na opinię Komitetu ds. Produktów Leczniczych Stosowanych u Ludzi (Committee for Medicinal Products for Human Use, CHMP) Europejskiej Agencji Leków (European Medicines Agency, EMA). Opinia CHMP spodziewana jest w drugiej połowie 2024 r. i stanowi kluczowy element niezbędny do wprowadzeniu tej nowej terapii w krajach Europy.
Elevidys w dystrofii mięśniowej Duchenne’a
W czerwcu nastąpił ważny moment dla pacjentów cierpiących na dystrofię mięśniową Duchenne’a (Duchenne muscular dystrophy, DMD). FDA wydała przyspieszoną decyzję dotyczącą zatwierdzenia Elevidys (SRP-9001) – pierwszej terapii genowej do leczenia pacjentów pediatrycznych w wieku od 4 do 5 lat z potwierdzoną mutacją w genie DMD, którzy mają zachowaną umiejętność chodzenia. Elevidys jest rekombinowaną terapią genową zaprojektowaną w celu dostarczenia do organizmu genu, który prowadzi do produkcji mikrodystrofiny – skróconego białka, które zawiera wybrane domeny fizjologicznej dystrofiny. Decyzja FDA została wydana na podstawie oceny danych przedstawionych przez sponsora, pochodzących z randomizowanego badania klinicznego. Ustalono, że produkt Elevidys zwiększa ekspresję mikrodystrofiny, obserwowaną u osób w wieku od 4 do 5 lat z DMD. Badanie kliniczne jest kontynuowane i ma za zadanie ustalić korzyści kliniczne, przede wszystkim poprawę funkcji motorycznych po podaniu leku.
Roctavian w ciężkiej postaci hemofilii A
W lipcu FDA zatwierdziła terapię genową valoctogene roxaparvovec (Roctavian) firmy BioMarin w leczeniu dorosłych pacjentów z ciężką postacią hemofilii A. Roctavian jest terapią genową opartą na wektorze związanym z adenowirusami (adeno-associated virus, AAV), który jest nośnikiem genu czynnika VIII. Gen ulega ekspresji w wątrobie, powodując zwiększenie poziomu czynnika VIII we krwi. Produkt podawany jest w pojedynczej dawce we wlewie dożylnym. Bezpieczeństwo i skuteczność leku Roctavian oceniano w międzynarodowym badaniu III fazy GENEr8-1, w którym wykazano ponad dwukrotną redukcję średniego rocznego wskaźnika krwawień u pacjentów, którzy otrzymali terapie.
Roctavian został warunkowo dopuszczony do obrotu na terenie Unii Europejskiej, nadal oczekuje jednak na pełne zatwierdzenie przez EMA.
Casgevy – pierwsza zatwierdzona terapia CRISPR-Cas9
Casgevy to pierwsza zatwierdzona terapia genowa wykorzystująca technologię CRISPR-Cas9. Została zatwierdzona w leczeniu anemii sierpowatokrinkowej (sickle cell disease, SCD) u pacjentów powyżej 12. roku życia z nawracającymi zdarzeniami wenookluzyjnymi (vaso-occlusive crises, VOC). W listopadzie Casgevy została zatwierdzona przez organy regulacyjne Wielkiej Brytanii, a następnie w grudniu otrzymała zgodę na dopuszczenie do obrotu od FDA.
Casgevy pozwala na modyfikowanie komórek hematopoetycznych pacjentów, dzięki precyzyjnej modyfikacji DNA z użyciem technologii CRISPR-Cas9. Zmodyfikowane komórki macierzyste krwi zwiększają wytwarzanie hemoglobiny płodowej, która u pacjentów z SCD ułatwia dostarczanie tlenu i zmniejsza poziom nieprawidłowych krwinek. Badanie kliniczne wykazało brak ciężkich epizodów VOC przez co najmniej 12 kolejnych miesięcy w 24-miesięcznym okresie obserwacji u 93,5% pacjentów leczonych Casgevy.
Lyfgenia – druga opcja dla pacjentów z anemią sierpowatokrwinkową
Równolegle FDA zatwierdziła drugą terapię genową stosowaną w SCD. Lyfgenia to terapia genowa oparta na wektorze lentiwirusowym, która prowadzi do wytwarza przez komórki macierzyste hemoglobiny HBAT87Q, działającej podobnie do prawidłowej hemoglobiny A. W badaniu klinicznym stanowiącym podstawę zatwierdzenia u 28 (88%) z 32 pacjentów nie zaobserwowano żadnego VOC pomiędzy 6 a 12 miesięcy od infuzji Lyfgenii.
Obydwie terapie genowe w anemii sierpowatokrwinkowej oczekują na zatwierdzenie przez EMA.
Na podstawie:
- U.S Food & Drug Administration, FDA Approves First Gene Therapy for Treatment of Certain Patients with Duchenne Muscular Dystrophy, 6/23/2023
- U.S Food & Drug Administration, FDA Approves First Gene Therapy for Adults with Severe Hemophilia A, 06/30/2023
- Pharmacy Times Erin Hunter, FDA Approves First Gene Therapy for Patients Aged 6 Months and Older with Serious Genetic Skin Disorder, May 22, 2023
- U.S Food & Drug Administration, FDA Approves First Gene Therapies to Treat Patients with Sickle Cell Disease, 12/08/2023